Zekati: lëmoshë apo përgjegjësi?

Zekati: lëmoshë apo përgjegjësi?

Sa i përket zekatit, para së gjithash problemi qëndron në të kuptuarit, Shkruan: Tariq RAMADAN Një ditë të varfërit do të pyesin ...


Sa
i përket zekatit, kushti i tretë i islamit, para së gjithash problemi
qëndron në të kuptuarit, d.m.th në definicion e tij. Në të shumtën e
rasteve zekati paraqitet si një "lëmoshë", karakteristika e të cilit
është të qenurit urdhër (i obliguar) për muslimanët dhe muslimanet. Për
të afruar këto dy dimensione, pak kontradiktore mes tyre (lëmosha
zakonisht është një dhuratë e lirë), ky koncept është përkthyer me
formulat përmes të cilave kërkohet të jenë të qarta të dy idetë:
"lëmosha ligjore", "lëmosha e urdhëruar", etj. (ndonjëherë përkthyesit
preferojnë mos përkthejnë këtë fjalë).

Këto definicione nuk na
kënaqin sepse nuk na lejojnë që të kuptohen aspektet e ndryshme të
zekatit: meqë ai është i obliguar për shpirtin e çdo muslimani
praktikant, zekati është një taksë (apo një tatim) që tërhiqet (sipas
një llogarie precize) nga pasuria jonë. Kjo taksë ka natyrë "shoqërore"
pasi së pari ajo iu drejtohet të varfërve dhe nevojtarëve të shoqërisë
(apo veprave bëmirëse dhe/apo publike). Së fundi ka një dimension
shpirtërorë qenësorë pasi që pastron pasurinë e njerëzve, sikurse ato
pastrojnë zemrën duke u falur, dhe trupin kur agjërojnë. Zekati
ngërthen këto tre dimensione që mund t'i përkthejmë me shprehjen: taksë
shoqërore pastruese. Ky përkthim nuk është banal pasi që kërkon të
shpreh një ndër aspektet thelbësore të mësimeve islame: natyrën
thellësisht shpirtërore të ndërgjegjies shoqërore të njerëzve. Ky është
mësimi i parë thelbësor dhe definicionet apo përkthimet tona
aproksimative, disa herë, bëjnë që të humbim kuptimin e kësaj shtylle
të madhe të islamit. Por kjo nuk është e gjitha; ka edhe mësime të
tjera fundamentale rreth të cilave duhet të meditojmë sa i përket
aplikimit konkret të tërheqjes e të shpërndarjes së zekatit ditëve të
sotit, në vendet me shumicë muslimane dhe në Perëndim.


Përparësia nga ana e të afërmëve

Kur
Pejgamberi i islamit (s.a.w.s.) dërgoi një emisar tek njëra prej fiseve
që kishin pranuar islamin, i tha që t'i informojë rreth obligimeve
fetare duke ua spjeguar pesë shtyllat islame. Sa i përket zekatit i tha
që t'ua mësojë atyre që ai duhet të tërhiqet nga paratë e të pasurëve e
t'u shpërndahet "të varfërve nga ato" ('ala fukara'ihim). Ulematë
brenda shkollave (juridike) të ndryshme dhe gjatë kohërave pas vdekjes
së Muhammedit (s.a.w.s), duke u bazuar në këtë, gjithmonë kanë
insistuar mbi nevojën për të shpërndarë zekatin së pari lokalisht, për
të varfërit dhe nevojtarët lokal, të vendit apo të shoqërisë në të
cilën është tërhequr zekati. Vetëm kur plotësohen nevojat lokale, mund
të harxhohet zekati jashta shtetit, me përjashtim kur verifikohet
ndonjë situatë e jashtëzakonshme, si një katastrofë natyrore, një
luftë, etj. Zekati jo vetëm që formon ndërgjegjen shoqërore të
muslimanit, por edhe e orienton drejt ambientit rrethues që të ngre
këtë ndërgjegje duke u përballuar me vëshirësitë dhe disfunksionet e
shoqërisë së tij, të të varfërve, të njerëzve të lërë anash. Zekati,
ndryshe nga lëmosha e lirë (sadakaja), para së gjithash iu drejtohet
muslimanëve dhe të qenit besnik ndaj mësimit të tij na obligon të
shikojmë atë çka ndodhë rreth neve, në bashkësinë tonë shpirtërore më
të afërt. Kjo përparësi ndaj të afërmëve tanë është fundametale: na
obligon të njohim shoqërinë tonë e të përkujdesimi për muslimanët e
lagjes sonë, të qytetit tonë e të Shtetit tonë (ku jetojmë!).

Tash,
neve ditëve të sodit, jemi largë këtij qëndrimi. Në të shumtën e
shoqërive perëndimore, në Shtetet e Bashkuara, në Angli ashtu si në
Francë, takojmë gra e burra që japin zekatin për vepra bamirëse në
Botën e Tretë, apo në Vendin nga e kanë prejardhjen. Shumë pak
preokupohen për ata ose ato që jetojnë pranë tyre dhe janë të bindur të
jenë në drejtë, duke menduar që ato që janë atje janë më të varfër se
këta që janë këtu. Asgjë nuk u pengon këtyre njerëzve t'u japin lirisht
(sadaka) të varfërve të mbarë botës apo të Vendlindjes së tyre, por ato
kanë një obligim të përcaktuar ndaj nevojtarëve të Shtetit të tyre, e
kësaj nuk mund t'i ikin: edhe një herë të varfërit nga ta kanë këtë të
drejtë para Zotit. Nuk mund mos trishtohemi e kajher të nevrikosemi kur
vërejmë që muslimanët shumë pak preokupohen për realitetin lokal: të
obsesionuar nga problemet internacionale e nga situata e "muslimanëve
të atjeshëm", nuk vërejnë deficitin në edukim, papunësinë,
margjinalizimin shoqërorë, drogën, dhunën, burget në shoqëritë e tyre.
Ndërgjegjia, në fakt pozitive, e vuajtjes së "vëllezërve të tyre"
tjetërkund, si pasojë, në mënyrë shumë negative, i ka bërë pasiv,
neglizhent dhe të pavetëdijshëm për situatën e "vëllezërve të tyre" të
këtuhit. Kjo është dramatike, një gabim e, së fundi d.m.th të
tradhëtosh mësimin fundamental të zekatit. Shoqatat islame mbajnë një
përgjegjësi të madhe për këtë rrjedhojë, pasi që aq shumë e kanë të
vështirë të propozojnë një program dhe t'u japin përparësi
shpërndarjeve të zekatit në nivel lokal, në qytete e rajone. Një kuptim
i mirë i këtij aspektit të zekatit duhet të formojë ndërgjegjen
shpirtërore e qytetare të individit, duke ia bërë me dije që ajo/ai
duhet të mundohet për ambientin e tij, ta kuptojë e të gjejë mënyrat më
të drejta, më koherente që të shpërndajë këtë taksë shoqërore pastruse
në shoqërinë e tij, në Angli, Francë, Kanada, në Shtetet e Bashkuara e
në çfarëdo tjetër Shtet.


Drejt autonomisë

Rregulla
e tretë zekatit nuk është më pak e rëndësishëme. Parimi nuk është që
përfituesi i kësaj takse të mbetet varës, të ndihmohet gjatë gjithë
jetës nga bashkësia shpirtërore në veçanti e nga shoqëria në
përgjithësi. Përkundrazi bëhet fjalë për shoqërimin e të varfërve gjatë
një procesi ku mund të fitojnë autonominë: qysh nga shekulli i VIII,
disa dijetarë si Sufjan eth-Thauri flasin për fktin që bëhet fjalë që
t'u bëhet e mundshme përfituesëve të zekatit të arrijnë një situatë
financiare që do t'ua bënte të mundshme edhe atyre të paguajnë zekatin
(d.m.th të arrijnë nisabin – minimumin e kërkuar – në lëndë gruri).
Shpërndarja e zekatit pra duhet të bëhet me preokupimin për t'ua bë të
mundshme disa grave apo burrave që të arrijnë një autonomi financiare,
nuk bëhet fjalë që t'i "ndihmojmë" duke i mbajtur në një gjendje ndihme
të përjetshme.

Pikërisht është kjo ajo që shohim gjithkund në
bashkësitë muslimane mjerisht. Shpërndajmë, japim, por pa marrë fare
parasysh procesin e fitimit të autonomisë financiare të përfituesëve.
Shpërndarja është e rastësishme, kaotike e nuk i përgjigjet asnjë
filozofie të aksionit shoqërorë. Në zbatimin e kësaj përsëri fitojnë
mungesa e njohurisë, e kreativitetit (në lidhje me mënyrat e reja të
përdorimit të zekatit) dhe së fundi përtacia: kështu tradhëtohet parimi
i zekatit!

Një shpërndarje koherente, e logjikuar dhe e drejtë
e zekatit na obligon, për shembull, që të njohim situatën specifike të
individëve, legjislacionin e Shtetit në fushën shoqërore, sistemet
ndihmëse të Shtetit dhe atë që të varfërit, gratë e braktisura e të
vetme dhe të papunësuarit mund të marrin. Shpërndarja e zekatit duhet
të jetë pjesë e një strategjie globale, e cila ka parasysh të gjitha
mjetet që një shoqëri ofron për të kaluar nga ndihma në autonomi. Është
e nevojshme të mblidhen ulema e specialista (në legjislacione e
institucione nacionale), përgjegjës në fushën shoqërore dhe gra e burra
që punojnë në këtë fushë për të pasur një vizion më global dhe të qartë
rreth strategjive për të adoptuar në bazë të konteksteve të ndryshme
shoqërore. Vetëm duke pasur parasysh gjithë atë që shoqëria ofron në
fushën politike si taksa e ndihma sociale, shpërndarja e zekatit do të
gjente gjithë kuptimin e saj: në këtë mënyrë zekati mund të mbështesë
një projekt që synon fitimin e autonomisë financiare. Për disa individë
zekati mund të jetë një mbështetje e përpiktë në një situatë
tranzitore; apo pjesë, apo tërësia e krejt kapitalit i caktuar për të
lancuar një projekt ekonomik lokal; apo ndoshta edhe një dhuratë, që
synon realizimin e ndonjë aktiviteti, etj. Opcionet jane të shumta, por
kërkojnë një njohje të mirë të islamit (sa i përket përdorimeve të
mundshme të zekatit) të legjislacioneve dhe të realiteteve shoqërore
lokale e nacionale. Të gjitha këto opcionet, në fakt, kërkojnë një
specalizim dhe kreativitet. Sot nuk shohim asgjë nga e gjithë kjo dhe
zekati, sipas mentalitetit të shumicës së muslimanëve, është kthyer në
një lëmoshë të thjeshtë ndihmëse e nuk shihet si një mjet i efektshëm
në filozofinë e një aksioni shoqërorë. Kjo jo vetëm që është një
shtrembërim i kuptimit të zekatit, por shpesh mënyra se si përdoret ai
nuk sjell dobi.

Një refleksion rreth kushtit të tretë të
islamit na tregon se sa ne, shpeshë, jemi largë asaj që kërkon një
aplikim i thellë dhe inteligjent. Respektojmë formën por gjithnjë e më
pak kuptimin e vërtetë. Ajo që është e sigurtë është se një ditë, në
një Jetë përtej kësaj, të afërmit tanë, të varfërit tanë, të
emargjinalizuarit tanë, të papunësuarit tanë, gratë tona të braktisura
e të vetme, të droguarit tanë, kriminelët tanë do t'ia bëjnë Atij që
është Një të vetmen pyetje që peshon: në emër të cilës fe të pasurit
kanë shprehur ndjena pasive për ne të shtypurit e planetit dhe kanë
treguar kaq pak kuptim e përkujdesje të respektueshme dhe aktive për
ne, që jetonin pranë tyre e ne nuk i kemi parë? Në fakt kjo është e
vetmja çështje që peshon kur kujtojmë që Pejgamberi i islamit (s.a.w.s)
nuk ndalej nga të kërkuarit Atij që është shumë afër t'i dhurojë
"pasurinë e zemrës" dhe "dashurinë për të varfërit". Duhet të fillojmë
nga atje: të ri-mësojmë të ri-duam, t'i duam të pafurnizuarit. Atëherë
secili do të kuptojë që kjo dashuria është trajtimi i drejtë që
meritojnë të varfërit, kanë shumë nevojë për të e nuk është fare lehtë
kur ata jetojnë në prag të dyerve tona . Kjo dashuri e ky respekt a mos
ndoshta nuk janë xhihadi i vazhdueshëm i zemrës, i shpirtit dhe i
mendjes së muslimanit të ditëve tona?